Ntikelo

Kusuka e Wikipedia
Ku pima ntikelo ku ringanisiwa na ku pima vunyingi-swilo
Left: Ximatsi: Xikalo xi pima ntikelo, hi kulangutisa laha nchumu wu kokaka xipiringi ha kona. E n'wetini nchimu lowu fanaka wu nga pima ntsongo lowu tsongo wa ntikelo. Xinene: xikalo xo ringanisa xi pima ntalo-swilo wa nchumu hi ku ringanisa na cnhumu wun'wana lowu ntsengo wa wona wu tiviwaka. E n'wetini xikalo lexi xi ta pima mpimo woringana tana hi leswi minchumu ynga ta vevuka hi kuringana.

Ntikelo wu hlamuseriwa eka sayensi na vunjhiniyera kuri ntsengo wa matimba lawa ma kongomisiwaka eka xilo xokarhi, hi kwalaho ka ma timba-nkokelo ya misava, kumbe ku hambana na matimba lawa ma xikhomeke e ndzhawini yin'we.[1][2][3]

Tibuku tin'wana ta vuleteri[4] ti hlamusela ntikelo kuri ntsengo wa matimba-nkokelo lawa ma kongimisiwaka eka nchumu wokarhi. Tin'wana tibuku[5][6][7] tihlamusela ntikelo wuri ntsengo wa matimba lawa ma lavekaka ku endla chumu wun'wana na wun'wana leswaku wu tshama eka ndzhawu yokarhi. Hikwalaho, loko chumu wun'wana na wun'wana wuri eka weni handle ko siveriwa, wuva wuri hava ntikelo. Hi marito man'wana chumu wun'wana na wun'wana lowu ngana vunyingi-swilo wu nga bakanya matimba-nkokelo kumbe ku sihalala ka moya loko wuri ku wena ivi wuva wuri hava ntikelo, Apula leri hlaleriweke hi Isaac Newton, riri kuweni kusuka e nsinyeni naswona ri wela e hansi, ari ri karhi ri hava ntikelo eka xinkarhana xexo.

Mpimo wa ntikelo wa nchumu i ntsengo wa matimba lawa ma kongomisiwaka naswomna ma pimiwa hi ku tirhisa nstengo Nyuthoni. Hi xikombiso nchumu lowu ngana vunyingi-swilo bya khilogiramu yin'we laha e misaveni wu na ntikelo wa 9.8 wa ti nyuthoni, kasi ntsengo lowu wu hunguteka swonghasi loko chumu lowu fanaka wu pimiwa ntikelo e n'wetini.

Mintshaho[Lulamisa | edit source]

  1. Richard C. Morrison (1999). "Weight and gravity - the need for consistent definitions". The Physics Teacher 37: 51. Bibcode:1999PhTea..37...51M. doi:10.1119/1.880152. 
  2. Igal Galili (2001). "Weight versus gravitational force: historical and educational perspectives". International Journal of Science Education 23: 1073. Bibcode:2001IJSEd..23.1073G. doi:10.1080/09500690110038585. 
  3. Gat, Uri (1988). "The weight of mass and the mess of weight". In Richard Alan Strehlow. Standardization of Technical Terminology: Principles and Practice – second volume. ASTM International. pp. 45–48. ISBN 978-0-8031-1183-7. 
  4. Knight, Randall D. (2004). Physics for Scientists and Engineers: a Strategic Approach. San Francisco, USA: Addison–Wesley. pp. 100–101. ISBN 0-8053-8960-1. 
  5. Bauer, Wolfgang and Westfall, Gary D. (2011). University Physics with Modern Physics. New York: McGraw Hill. p. 103. ISBN 978-0-07-336794-1. 
  6. Serway, Raymond A. and Jewett, John W. Jr. (2008). Physics for Scientists and Engineers with Modern Physics. USA: Thompson. p. 106. ISBN 978-0-495-11245-7. 
  7. Hewitt, Paul G. (2001). Conceptual Physics. USA: Addison–Wesley. p. 159. ISBN 0-321-05202-1.