Vukhongeri bya xintu

Swivatliwa swamikwembu

Vukhongeri bya xintu ivukhongeri na maendlele ya vanhu va ntima valaha tikwein-nkulu ra Afrika, naswona bya hambana hambana kuya hi rixaka. Vukhongeri lebyi byi titshege eka ndzhavuko naswona byi hangalasiwa hikuya hi ndzhavuko wa kuvulavula hinomo, laha byi hundzisiwka kusuka eka rixaka rakhale kuya eka rin'wana, hi kutirhisa mitsheketo , tinsimu na minkhuvo ya ndzhavuko.

Vukhongeri bya Vantima i ku loko vanhu va lava va hundzuka swikwembu leswi gandzeriwaka hi lava nga sala erixakeni rero. Ku vuriwa leswaku i vakokwana wa kokwana lava hanyisaka na ku hlayisa rixaka rero. Ku endliwa magandzelo laha va gandzeriwaka kona, ku akeriwa nsinya wo karhi kumbe ku akeriwa xikhumbani ku funengetiwa xikhuwani.

Loko ku va ni makhombo emutini ku vuriwa leswaku va le hansi va hlundzukile va fanele ku phahliwa. Ku ta famba ku hlahluveriwa lomuya tin’angeni leswaku ku ta phahlisiwa ku yini, i mani a nga ta phahla, ku laveka yini na yini swo phahla hi swona. Ku nga va huku yo basa na mbuti yo basa kumbe ya ntima na homu yo tshwuka kumbe ya ntima na minceka yo fana na njeti, palu, na rigadawo na masindza. Ku vandzekeriwa byalwa loko byi vupfile va rixaka rero va ta phahliwa, va tshama etlhelo ka gandzelo, ku dlayiwa xifuwo lexi lavekaka ku halatiwa ngati kwalahaya egandzelweni kutani ku cheriwa fole na byalwa ehansi. Loyi a phahlaka u va a ri karhi a vulavulela a hlaya mavito ya vanhu va rixaka rero lava nga lova khale leswaku ku komberiwa ntsako na ku rhula va dya no dzaha va siyerisana a kha a nwa byalwa a byi fundza enonweni kutani a haxa vanhu lava nga kwala tlhelo ka gandzelo hi byona. Vanhu lava nga kwalano na vona va va ri karhi va hlavelela va ba na mavoko va ku tsika, tsika. Ku suka kwalaho ku pfumeriwa leswaku swilo hinkwaswo swi ta famba kahle erixakeni rero. Lavo vabya va ta hola mafu na makhombo swi ta fambela ekule, ku tlhela ku va na ku humelela eka rixaka rero.

Swilo swin’wana na swin’wana leswi endliwaka emutini swo fana na mitlangu a swi endliwi ku nga rhangangi ku sumeriwa va le hansi. Nkarhi wun’wana ku rhanga ku ya hlahluveriwa en’angeni leswaku ntlangu wu ta fambisa ku yini. Loko kuriku ku ta va ni mpfilumpfilu n’anga yi nyika vanhu valavo murhi wo boha ntlangu leswaku wu famba kahle.

Loko ku rimiwile masimu swilo leswi nga byariwa loko se swi vupfile ku rhanga ku vikeriwa va le hansi mi nga si swi dya n’wina mi nga swi byala. Loko mi tshika mi dlayile xifuwo mi rhanga mi ya suma kwale gandzelweni mi chela ngati ya kona.

Loko n’wana a ha ku velekiwa u ya a ya sumiwa kwale gandzelweni leswaku a ta hlayiseka a tlhela a yisiwa en’angeni yi ya n’wi thusa leswaku loko o tshuka a tlakuriwile hi valoyi a nga tlhaveki u fanele a bohiwa na xitshungulu xo n’wi tiyisa. Hi ndhavuko munhu ufanele ku yisiwa en’angeni a ya tlhaveriwa a bohiwa na xitshungulo xo n’wi sirhelela eka valoyi. Miti na yona ve ri ya biyiwa leswaku valoyi va nga ngheni. Ku laviwa n’anga yi ta celela mirhi kwala mutini leswaku valoyi va nga koti ku nghena loko va lava ku mi hlasela. Loko munhu a tshuka a hundzile emisaveni ku vuriwa leswaku swi nge endleki a fa ntsena a nga loyiwangi, ku famba ku halhluveriwa etin’angeni leswaku a nga va a dlayiwile hi yini. Loko va swi kumile leswaku i mani va tirhelela esirheni leswaku loyi a nga n’wi loya na yena a fa. Loko munhu a lovile wa vikiwa eka va le hansi leswaku va n’wi amukela va n’wi hlayisa kwale va nga kona.

Vantima lava ha tirhisaka vukhongeri lebyi i nhlayo ya le hansi swinene. Sweswi loko u tirhisa byona veri u muhedeni.