Nsirhelelo ni nhluvukiso wa tindzimi ta Xiafrika eAfrika-Dzonga

Tindzimi ta le Afrika-Dzonga

Tiko ra Afrika-Dzonga ri ni khumembirhi wa tindzimi ta ximfumo ku nga Xisuthu xa N’walungu, Xisuthu, Xitswana, Xiswazi, Xivhenda, Xitsonga, Xibunu, Xinghezi, Xindhevele, Xiqhosa, Xizulu na Ririmi ra Swikoweto. Hi lembe ra 1994 loko mfumo wa xidemokirasi wu sungula, Ririmi ra Swikoweto a ri nga ri ririmi ra ximfumo hambileswi a ri tirhisiwa etikweni. Kambe mfumo wa Afrika-Dzonga wu pasisile ririmi leri ku va ri va ririmi ra vukhumembirhi ra ximfomo eAfrika-Dzonga. Ku ya hi Xiyenge ya 6 xa Vumbiwa bya Afrika-Dzonga mfumo wu fanele ku tiyisisa leswaku tindzimi ta Ximfumo ta tiko ti tirhisiwa hi ku ringanana naswona ta hlayisiwa no antswisiwa.

Nawu na tindzimi ta ximfumo eAfrika-Dzonga

Vumbiwa bya Afrika-Dzonga eka Xiyenge xa 6 byi vula leswaku mfumo wu fanele ku teka magoza lamanene ku hluvukisa no yisa emahlweni matirhiselo ya tindzimi ta ximfumo ta tiko. Vumbiwa byi ya emahlweni byi vula leswaku mfumo wa rixaka na mfumo wa swifundzakulu yi fanele ku tirhisa tindzimi leti. Mimfumo leyi yi hlohloteriwa ku tirhisa kwalomu ka tindzimi timbirhi ta ximfumo. Rin'wana ra magoza ya mfumo wa Afrika-Dzonga ra ku hluvukisa na ku yisa emahlweni matirhiselo ya tindzimi ta ximfumo ta tiko i ku vumbiwa ka Huvo yo Angarhela ya Tindzimi ta Afrika-Dzonga (HATAD).

Nsirhelelo ni nhluvukiso wa tindzimi

Mfumo wa Afrika-Dzonga na swin'wana swiyenge swa mfumo na leswi ngariki swa mfumo swi ta na matshalatshala yo hlayisa na ku hluvukisa tindzimi ta Xiafrika. Tindzimi to kota Xisuthu xa N’walungu, Xisuthu, Xitswana, Xiswazi, Xivhenda, Xitsonga, Xindhevele, Xiqhosa na Xizulu hi tin'wana ta tindzimi ta Xiafrika leti a ti tekeriwa ehansi hi nkarhi wa xihlawuhlawu naswona a ti nga ri ta ximfumo. Tindzimi leti sweswi ti kuma nseketelo wukulu ku suka eka swiyenge swo hambanahamba ku kota mfumo, tiyunivhesiti na swin'wana leswaku ti sirheleriwa no hluvukisiwa. Swin'wana swa swiyenge leswi swi katsa:

Huvo yo Angarhela ya Tindzimi ta Afrika-Dzonga (HATAD)

Huvo yo Angarhela ya Tindzimi ta Afrika-Dzonga (HATAD) yi vumbiwile ku ya hi Vumbiwa ra Afrika-Dzonga, Xiyenge xa 6(5) (a) na (b) xa Vumbiwa ra Afrika-Dzonga. Yin'wana ya mitirho wa HATAD i ku tlakusa tindzimi ta ximfumo ta tiko na tin'wana leti xaxametiweke eka Xiyenge xa 6 xa Vumbiwa bya Afrika-Dzonga leti ti tihisiwaka hi vaakindhawu eAfrika-Dzonga, ni ku tiyisisa leswaku ta hloniphiwa. Huvo yi tlhela yi tirha ku lemukisa vaakatiko hi vutindziminyingi tanihi xitirhisiwa xa tiko. Hi lembe ra 2002 HATAD yi simekile Masagwadi ya Tindziminyingi ya HATAD. Masagwadi lama ya simekeriwe ku tlakusa ni ku tlangela mitirho yo hlawuleka leyi tlakusaka tindzimi hinkwato ta ximfumo ni tin'wana tindzimi ta le Afrika-Dzonga; Ku hangalasa nkoka wa tindziminyingi eka Afrika-Dzonga; Ku antswisa matirhiselo ya tindzimi ta ximfumo hinkwato; na ku lemukisa vaakitiko hi ntirho wa tindzimi hi ku angarhela tanihi nchumo wo twananisa vanhu va tiko ra Afrika-Dzonga.

UNISA

Yunivhesiti ya Afrika-Dzonga

Mixo Machebe na makwerhu va khomile Sagwadi ra Matsalwa ya Vana ya UNISA

Hi lembe ra 2023 Univhesiti ya Afrika-Dzonga (UNISA) yi simekile Masagwadi ya Matswala ya Vana. Masagwadi lama ya simekeriwe ku xixima vatsari va matsalwa lava tsalaka matsalwa ya vana hi tindzimi ta Xiafrika ta le Afrika-Dzonga leti nga katsiki Xibunu na Xinghezi. Pfhumba leri ri hlohlotela vatsari lava hlawuleka ku tsala switori leswi kombisa mitokoto na mindhavuko ya vona.